Dzisiaj na warsztacie jest anatomia pisma i litery, czyli mówiąc inaczej – mały słownik pojęć typograficznych opisujących pojedyncze znaki. Tak jak wspomniałem wcześniej, typografia to bardzo głęboka i złożona dziedzina, a chcą sprawnie się po niej poruszać, warto znać kilka najważniejszych terminów. Oczywiście tylko kilka najważniejszych, wszystkie to za dużo, stanowczo za dużo.
Font, czy czcionka?
Metalowe czcionki ze stemplami cyfr – kiedyś właśnie tak wyglądał standard typograficzny. Źródło: Flickr.com – Daniel Ulrich
Na początek wyjaśnienie podstawowej kwestii, czyli czy czcionka i font znaczą to samo? Otóż nie. Te dwa słowa mają zupełnie inne znaczenia, a często używane są zamiennie. Świat się raczej przez to nie zawali, niemniej jednak warto wiedzieć, czym się różni jedno od drugiego, podobnie jak w przypadku nazewnictwa logo oraz logotypów, które również mają inne znaczenia, o czym pisałem w logo, czy logotyp?
Mianowicie czcionki były powszechne w użyciu w czasach sprzed epoki sprzed komputerów, kiedy skład tekstu wykonywało się ręcznie – początek europejskich czcionek przypisuje się Janowi Guttenbergowi. Zatem czcionka to po prostu fizyczna postać pojedynczego znaku pisma w formie stempla odlanego w metalu lub wyrzeźbionego w drewnie. A więc czym jest font? Otóż font jest zestawem czcionek w postaci pliku elektronicznego. Zestawem, w którym wszystkie znaki tworzą jedną całość i są do siebie dopasowane. Font bowiem nie jest zbieraniną przypadkowych liter. Wręcz przeciwnie – na font składają się precyzyjnie dopracowane litery i inne znaki o wspólnych cechach, nawiązujących do siebie wzajemnie, tak jak fonty Garamond, czy Bodoni, o których wspomniałem w poprzednim wpisie o historii pisma.
Anatomia litery
W porządku, przejdę teraz do clue tematu, czyli tego, z czego zbudowane są litery. Budowę liter przedstawię na przykładzie słów „Sztuka typografii” oraz szeryfowego fontu Minion:
- Linia bazowa – jest to linia stanowiąca podstawę dla wszystkich liter. Chyba, że mamy do czynienia z krojami ozdobnymi, gdzie nie ma jednej linii bazowej.
- Linia wersalików, zwanych też literami majuskułowymi (od łacińskiego major – większy) – innymi słowy ta linia wyznacza wysokość dużych liter. Warto zwrócić uwagę, że linia wersalików jest umieszczona nieco niżej, niż maksymalna wysokość fontu, którą wyznacza linia przedłużeń górnych.
- Wysokość średnia, zwana też wysokością ”x” – jest to wysokość głównej części liter minuskułowych, czyli po prostu małych liter (łac. minor – mniejszy).
- Wersalik, litera majuskułowa – innymi słowa wielka litera.
- Litera minuskułowa, czyli mała litera.
- Szeryf – dekoracyjne zakończenie litery spotykane tylko w krojach szeryfowych. Szeryfy ułatwiają utrzymanie wzroku we właściwym wierszu podczas czytania dużych bloków, stąd często stosuje się je w druku. O rodzajach szeryfów i ich genezie pisałem w historii pisma.
- Wydłużenie górne – górna część liter majuskułowych, takich jak m.in. f, k, l, t. Ta część zawsze jest umieszczona nad linią minuskułową.
- Trzon – jest to najdłuższy element konstrukcyjny litery, wyznaczający jej formę.
- Wydłużenie dolne – dolna część liter majuskułowych, takich jak m.in. f, g, j, p. Ta część zawsze schodzi poniżej linii bazowej.
- Oczko – pusta przestrzeń wewnątrz litery. Niektóre litery, np. p, o, a, R, mają zamknięte oko, natomiast inne, takie jak c, G, U – oko otwarte.
- Brzuszek – zaokrąglona część litery występująca m.in. w takich literach, jak o, p, g, B.
- Zwieńczenie – w foncie szeryfowym jest to zakończenie kreski pozbawione szeryfu. W kroju bezszerofywym każde zakończenie kreski nazwiemy zwieńczeniem.
- Ligatura – ozdobne połączenie niektórych par liter, kiedyś często stosowane dla utrzymania równowagi w przestrzeni między literami. Ligatury można spotkać w niektórych fontach, w parach liter takich jak: ff, fi, ae, oe, et, ij.
- Znak diakrytyczny – jest to dodatkowy element litery, który zmienia sposób jej wymawiania. Co prawda, kropka w literze „i” w języku polskim nic nie zmienia – zamiast niej w naszym języku znaki diakrytyczne spotkamy w literach, takich jak ą, ć, ę, ł, ó, ś, ż, ź.
- Kerning – odległość pomiędzy pojedynczymi literami. Cały obszar pomiędzy znakami nazywamy z kolei światłem.
To tyle, jeśli chodzi o najważniejsze pojęcia z budowy liter i fontów. Anatomia pisma i litery jest znacznie głębsza, jednak wybrałem tylko te najważniejsze z elementów, bo gdybym chciał opisać wszystkie, połowa z Was zapewne porzuciłaby czytanie w połowie, albo nawet wcześniej. Ale to nie koniec – w kolejnych wpisach pojawią się pojęcia dotyczące tekstu i akapitów, jednak z przewagą praktyki nad teorią – czyli wskazówki, z których warto korzystać, by tekst był czytelny i łatwy w odbiorze.
